Campione d’Italia – Włochy
Campione d’Italia to niewielka włoska gmina stanowiąca eksklawę na terenie Szwajcarii. Leży na wschodnim brzegu jeziora Lugano, zaledwie około 1 km od głównej części Włoch, otoczona ze wszystkich stron kantonem Ticino. Ma 2,83 km² powierzchni i około 1800 mieszkańców. Należy do strefy Schengen, a od 2020 roku znajduje się w unii celnej UE. To niewielkie miasteczko, którego nie zdążyłem zwiedzić – jedynie je objechałem samochodem.
Eksklawa ma długą historię. Campione zostało założone przez Rzymian w I wieku p.n.e. jako miasto garnizonowe o nazwie Campilonum, mające chronić te tereny przed najazdami Helwetów. W 777 roku lombardzki właściciel ziemski Toto podarował Campione arcybiskupowi Mediolanu, a następnie miejscowość stała się własnością opactwa św. Ambrożego w Mediolanie. W 1512 roku wojska Konfederacji Szwajcarskiej zajęły większą część dzisiejszego kantonu Ticino, odbierając te tereny Księstwu Mediolanu. Większość okolicznych miejscowości przeszła wtedy pod władzę Konfederacji, z wyjątkiem Campione, które pozostało własnością opactwa św. Ambrożego. Panowanie Szwajcarów nad regionem potwierdził później papież Juliusz II i sojusznicy w ramach Świętej Ligi. W 1798 roku, po utworzeniu Republiki Helweckiej, pojawił się pomysł przyłączenia Campione do Szwajcarii lub pozostawienia go w strukturach powstałej z inicjatywy Napoleona Bonaparte Republiki Cisalpińskiej. Większość mieszkańców opowiedziała się za pozostaniem przy Italii. Referendum to utrwaliło status enklawy, potwierdzony następnie na kongresie wiedeńskim w 1815 roku i obowiązujący do dziś. W 1848 roku, podczas I wojny o niepodległość Włoch, Campione zwróciło się do Szwajcarii z petycją o aneksję. Szwajcaria odrzuciła ją ze względu na dążenie do utrzymania neutralności. W 1861 roku Campione stało się częścią zjednoczonych Włoch. W 1933 roku, za czasów Benito Mussoliniego, do nazwy dodano przydomek d’Italia, aby podkreślić włoską tożsamość miejscowości otoczonej przez Szwajcarię. Po II wojnie światowej Campione pozostało terytorium Włoch. Campione funkcjonowało jak „mini-państewko”: z włoskimi szkołami i administracją, i z wieloma usługami w tym telefonią, infrastrukturą i do 31 grudnia 2019 roku – pocztą, która od 2020 roku jest już włoska. Nadal korzysta się tu ze szwajcarskiego franka, a ceny i wynagrodzenia są zbliżone do szwajcarskich. W praktyce życie gospodarcze jest w 70–80% „szwajcarskie”, choć formalnie to Włochy. Kluczową rolę w gospodarce Campione przez wiele lat odgrywało kasyno. Istnieje ono od 1917 roku, a 9 maja 2007 roku otwarto nowy, największy w Europie budynek kasyna, w bezpośrednim sąsiedztwie pierwotnej lokalizacji. Kasyno było największym pracodawcą i generowało największe dochody eksklawy. W szczytowym okresie zatrudniało ponad 500 pracowników, przy populacji liczącej około 2 tysiące mieszkańców. Stanowiło ekonomiczny motor regionu, a jego upadłość w 2018 roku doprowadziła do głębokiego kryzysu gospodarczego i budżetowego. Upadek kasyna był wynikiem kombinacji zadłużenia, złego zarządzania, wysokich kosztów operacyjnych oraz silnej konkurencji ze strony szwajcarskich kasyn. Bezrobocie wzrosło z około 2% do ponad 30%, a gmina ogłosiła niewypłacalność. Zamknięto szkołę, bibliotekę i dom kultury. Upadło wiele sklepów, a część mieszkańców wyemigrowała do Szwajcarii. W 2022 roku kasyno wznowiło działalność, choć na mniejszą skalę, i nadal pozostaje kluczową instytucją. Obecnie główne źródła zatrudnienia, obok kasyna, to restauracje, hotele i handel, a także szkoła, policja, straż miejska, urząd gminy, transport wodny i lądowy (w tym połączenia z Lugano) oraz praca w Szwajcarii. Coraz większy wpływ na lokalną gospodarkę ma również turystyka jednodniowa.
